Ա․Խնկոյան
«Առավոտը գյուղում»
Արեգակը դուրս է եկել
Պսպըղալով.
Շողքը հերթից ներս է ընկել
Շողշողալով.
Ծիտը ծառին կըչկըչում է
Ծըլվըլալով.
Ձորումն առուն քչքչում է
Վըշվըշալով.
Ծույլ տղայի քունն է տարել
Խռըմփալով.
Տրեխները շունն է տարել
Մըռմըռալով:
«Ճպուռն ու մրջյունը»
Թռի-վռի
Մի ճպուռ,
Ողջ ամառը
Շուռ ու մուռ,
Երգեց, ճռռաց.
Ճռճռաց:
Մին էլ, ըհը՜,
Ձմեռը,
Փռեց իրա
Թևերը.
Բացեց գորգը
Սպիտակ,
Դաշտերն առավ
Ձյունի տակ:
Անցան պայծառ օրերը,
Էլ ո՞ րն ասեմ,
Էլ ո՞ րը,
Երբ ամեն մի
Թռի-վռի
Մի ճպուռ,
Ողջ ամառը
Շուռ ու մուռ,
Երգեց, ճռռաց.
Ճռճռաց:
Մին էլ, ըհը՜,
Ձմեռը,
Փռեց իրա
Թևերը.
Բացեց գորգը
Սպիտակ,
Դաշտերն առավ
Ձյունի տակ:
Անցան պայծառ օրերը,
Էլ ո՞ րն ասեմ,
Էլ ո՞ րը,
Երբ ամեն մի
Թփի տակ
Թե սեղան կար,
Թե օթյակ:
Եկան օրեր
Ցրտաշունչ,
Ճպուռն ընկավ
Լուռ ու մունջ.
Քաղցած փորին
Էլ ի՜նչ երգ,
Ցուրտը տարավ
Ոտ ու ձեռք:
Զընգր-զընգր
Դողալով,
Ծանր-ծանր
Սողալով
Նա մրջյունին
Ասում էր.
– Գլխիդ մատաղ,
Սանամե՛ր,
Մի ճա՛ր արա
Շունչ առնեմ,
Ցրտից, սովից
Չմեռնեմ:
Կերակրի՛,
Տաքացրու՛,
Մինչև գարուն
Ապրեցրու:
– Ի՜նչ խաբար է,
Սանիկս,
Զարմանում եմ,
Ջանիկս,
Չաշխատեցի՞ր
Ամառը,
Ասա՛, ինչ էր
Պատճառը:
– Էդպես բանի,
Սանամե՛ր,
Էլ ժամանակ
Ո՞ վ ուներ.
Էն խոտերում
Բուրավետ
Երգում էինք
Մերոնց հետ…
– Ուրեմն դու՞ …
– Այո՛, ես
Ողջ ամառը
Դեն ու դես
Երգում էի
Մշտապես:
– Երգո՞ւ մ էիր…
Շատ բարի,
Այժմ էլ բռնի
Վեր-վերի,
Քամին ծափ տա,
Դու պարի՛:
«Ծիածան»
Մթին ամպերից
Եկավ հորդ անձրև,
Պարզեց երկինքը,
Ծագեց ջինջ արև:
Կանաչ ու կարմիր
Կապեց ծիածան,
Ջրի կաթիլներն
Ալ — գոհար դարձան:
Քամին հանդարտեց.
Էլ չկա փոշի.
Հողը տաքացավ,
Ծխեց գոլորշի:
«Աշուն»
Դեղնած դաշտերին
Իջել է աշուն,
Անտառը կրկին
Ներկել է նախշուն։
Պաղ-պաղ մեգի հետ
Փչում է քամին,
Քշում է տանում
Տերևը դեղին։
Տխուր հանդերից ,
Մարդ ու անասուն
Քաշվում են կամաց
Իրենց տունն ու բուն։
Հ.Թումանյան
«Քամին»
— Ո՜ւ-ո՜ւ-ո՜ւ…
Քամին է, քամին,
Տես անզգամին.
Բերան չունի՝ փըչում է,
Թևեր չունի՝ թռչում է,
Ձեռքեր չունի՝ քաշում է,
Իմ փոքրիկին քըշում է։
Կորի՛, դու քամի,
Անպիտան քամի։
Մի վախի, ջանիկ,
Փեշըս պինդ բռնի,
Ես թող չեմ անի,
Քամին քեզ տանի։
Ա․Խնկոյան
«Ժամացույց»
Ա՛յ ժամացույց, ժամացույց,
Դու չե՞ս հոգնում խոսելուց.
Մի բերան հա՝ թիկ, հա՝ թակ,
Բա քեզ չունե՞ս մի տատիկ,
Որ քեզ ասի՝ սո՛ւս արա, Գլուխներս դու տարար,
Հերի՛ք խոսես ու շարժես
Աչքերդ ճոճանակ,
Քո չափ թե որ ես խոսեմ,
Տատն ինձ կասի չաչանակ։
« Առասպել հացի փշուրի մասին »
Հայերի, ինչպես և շատ ուրիշ ժողովուրդների մոտ, սկսած անհիշելի ժամանակներից, միշտ էլ հացի պաշտամունք է եղել: Նրանք երբ պատվավոր հյուր էին դիմավորում, միշտ նրան մատուցում էին աղ ու հաց, այն բարիքները, առանց որոնց հնարավոր չէ ապրել: Հայերը հացը համարել են սեղանի զարդ, սեղանի թագավոր: Հայաստանում ամենալավ ու ամենահարգված գործն էլ հացթուխի գործն է համարվել:
Ասում են՝ հացը չի կարելի հակառակ երեսի վրա դնել: Ասում են նաև, որ չի կարելի հացը գետնին գցել կամ գետնի վրա թողնել ընկած: Եվ ահա թե ինչու են դա ասում:
Հայկական հին զրույցը պատմում է, որ հենց մի փշուր հաց է ընկնում գետնին, այդ ժամանակ մարդկանց համարանտեսանելի մի հրշետակ է իջնում երկնքից և մի ոտքով կանգնում այդ հացի փշուրի վրա, որպեսզի այն ոտնանտակ չընկնի: Այնպես որ գետնին ընկած յուրաքանչյուր փշրանքի վրա մի-մի հրեշտակ է կանգնած: Եվ քանի որ մեկ ոտքի վրա կանգնելը բավականին դժվար ու հոգնեցուցիչ գործ է, մարդիկ պետք է օգնության շտապեն հրեշտակներին. անմիջապես գետնից վերցնեն ընկած հացը և բարձր տեղ դնեն:
Հացը գետնին գցելը մեղք է, քանի որ այն թոնիր է մտել, մաքրվել կրակի բոցերի մեջ ու սրբացել:
«Գնդլիկ-բոքոնիկը»
Մի պառավ մարդ ու կին են լինում: Այն օրին են հասնում, որ տանը մի կտոր հաց անգամ չեն ունենում: Մի օր ծերուկն ասում է.
-Այ պառավ, մի բոքոն թխիր, էլի:
-Ինչո՞վ թխեմ, որ ալյուր չունենք:
-Հրեն գնա ամանի տակը քերիր, մի բոքոնի ալյուր դուրս կգա:
Պառավը մարդուն լսում է, գնում ալրամանի տակ եղած ալյուրը քերում է, հավաքում, վառարանը վառում է, խմոր հունցում, մի կլորիկ բոքոնիկ թխում, դնում պատուհանի գոգին, որ սառչի: Բոքոնիկն այդպես մնում է, մնում, մեկ էլ պատուհանից գլորվում-ընկնում է դռան շեմին, այստեղից` բակ, բակից` փողոց և մի ճամփա բռնած` գլորվելով գնում: Գնում է, գնում, մեկ էլ դիմացից նապաստակն է գալիս:
-Գնդլիկ-բոքոնիկ, ես քեզ կուտեմ:
-Մի կեր, Փամփլիկ նապաստակ, ես քեզ համար կերգեմ:
-Դե երգիր:
Ես ամանի տակից քերած
Մի բուռ ալյուրից եմ թխված,
Ես պառավի ձեռքից պրծա,
Եվ ծերուկի տնից փախա,
Քեզնից էլ կփախչեմ ու կպախչեմ:
Եվ Գնդլիկ-բոքոնիկը շարունակում է ճանապարհը: Գնում է, գնում, մեկ էլ դիմացից գայլն է գալիս.
– Գնդլիկ-բոքոնիկ, ես քեզ կուտեմ:
-Մի կեր, գայլ եղբայր, ես քեզ համար կերգեմ:
-Դե երգիր:
Ես ամանի տակից քերած
Մի բուռ ալյուրից եմ թխված,
Ես պառավի ձեռքից պրծա,
Եվ ծերուկի տնից փախա,
Փամփլիկ նապաստակից փախա,
Քեզնից էլ հո կփախչեմ ու կպախչեմ:
Եվ գնում է գլոր-գլոր… Մեկ էլ արջին է հանդիպում:
– Գնդլիկ-բոքոնիկ, ես քեզ կուտեմ:
-Մի կեր, Բրդոտ, ես քեզ համար կերգեմ:
-Դե երգիր:
Ես ամանի տակից քերած
Մի բուռ ալյուրից եմ թխված,
Ես պառավի ձեռքից պրծա,
Եվ ծերուկի տնից փախա,
Փամփլիկ նապաստակից փախա,
Եղբայր գայլից էլ ես փախա,
Քեզնից էլ հո կփախչեմ ու կպախչեմ:
Եվ բոքոնիկը շարունակում է գլորվել ճանապարհով: Գնում է, գնում, մեկ էլ դիմացից աղվեսն է դուրս գալիս:
– Գնդլիկ-բոքոնիկ, ես քեզ կուտեմ:
-Մի կեր աղվես քույրիկ, ես քեզ համար կերգեմ:
-Դե երգիր:
Ես ամանի տակից քերած
Մի բուռ ալյուրից եմ թխված,
Ես պառավի ձեռքից պրծա,
Եվ ծերուկի տնից փախա,
Փամփլիկ նապաստակից փախա,
Եղբայր գայլից էլ ես փախա,
Բրդոտ արջից նույնպես փախա,
Քեզնից էլ հո կփախչեմ ու կպախչեմ:
-Ի՜նչ լավ երգ է,- ասում է աղվեսը,- ափսոս, որ ծանր եմ լսում: Ի՞նչ կլինի, լեզվիս ծայրին նստիր, էլի երգիր, որ լավ լսեմ:
Գնդլիկ-բոքոնիկը ցատկում նստում է աղվեսի լեզվի ծայրին և սկսում երգել.
Ես ամանի տակից քերած…
Իսկ աղվեսն այդ միջոցին` հա՛փ, կուլ է տալիս Գնդլիկ-բոքոնիկին:
«Ալիսա-Գլորիկը»
Մի աղջիկ կա: Նրան Ալիսա Գլորիկ են ասում: Հիմա քեզ կպատմեմ նրա մասին: Գիտե՞ս՝ ինչո՞ւ են նրան «Գլորիկ» ասում: Որովհետև նա շարունակ գլորվում-ընկնում է, շարունակ ու ամեն տեղ: Մի անգամ պապը փնտրում է նրան, որ պարտեզ տանի.
_Ալիսա՜… որտե՞ղ ես:
_Այստեղ եմ, պապի՜կ:
_Որտե՞ղ՝ այստեղ:
_ Եսիմ…: Զարթուցիչի մեջ:
Այո՛, պատկերացնո՞ւմ ես, զարթուցիչի մեջ էր…Նա ուզել է իմանալ, թե ի՞նչն է այնտեղ շարունակ տկտկում: Այնքա՜ն է ուզել, այնքան, որ բացել է ժամացույցի ետևի դռնակը և մի ակնթարթում ընկել անիվների ու զսպանակների մեջ: Հիմա նա ստիպված է շարունակ ցատկոտել անիվի մի ատամից մյուսը, որպեսզի ընկնի խելացի պտուտակների տակ, որոնք հա պտտվում են և կրկնում.«Թի՛կ-թա՛կ, թի՛կ-թա՛կ…»:
Մի անգամ էլ պապիկը կանչում է նրան նախաճաշի.
_Ալիսա՜… Որտե՞ղ ես:
_Այստեղ եմ, պապի՜կ::
_Ո՞րտեղ՝ այստեղ:
_Դե այստե՛ղ էլի, հենց կողքիդ՝ շշի մեջ…:
_Ինչպե՞ս ընկար այդտեղ:
_Ես շատ ծարավ էի, ուզեցի շշից ջուր խմել, ու՝ թրը՛մփ… ընկա մեջը…
Էս Ալիսան ընկել էր ջրով լցված շշի մեջ և հիմա ստիպված շարունակ ոտքերն էր շարժում ու ձեռքերով թիավարում, որպեսզի չխեղդվի: Լավ է, որ ամռանը, երբ նրան տարել էին Սպերլոնգ, սովորել էր գորտի նման լող տալ:
_Մի քիչ դիմացիր, հիմա ես քեզ կհանեմ:
Պապը շշի մեջ բարակ թոկ իջեցրեց: Ալիսան ճարպկորեն բարձրացավ այդ պարանով և դուրս եկավ շշից: Հենց այդ ժամանակ էլ նա հասկացավ, թե որքան օգտակար է սպորտով զբաղվելը:
Մի անգամ էլ Ալիսան կորավ: Ե՛վ պապն էր նրան փնտրում, և՛ տատն էր նրան փնտրում, և՛ հարևանուհին էր փնտրում, այն հարևանուհին, որ ամեն օր գալիս էր նրանց տուն՝պապիկի լրագիրը կարդալու. Այդպես նա քառասուն լիրա էր տնտեսում:
_Տե՛ր Աստված, ա՛յ քեզ դժբախտություն,-շշնջում էր սարսափահար տատը: _Ի՞նչ պիտի անենք, եթե չգտնենք նրան մինչև հոր ու մոր վերադարձը:
_Ալիսա՜… Ալիսա՜… Որտե՞ղ ես… Ալիսա՜…:
Բայց այս անգամ Ալիսան չէր պատասխանում և չէր էլ կարող պատասխանել: Խոհանոցով ճանապարհորդելիս նա իր հետաքրքրասեր քիթը խոթեց այն դարակի մեջ, որտեղ պահում էին սփռոցներն ու անձեռոցիկները: Ուզեց նայելդարակի մեջ, և իհարկե, գլորվեց ներս: Գլորվեց ու… քնեց փափուկ սփռոցների մեջ: Ինչ-որ մեկը անցնելիս դարակը ետ հրեց: Հա՜, ո՞ւմ մտքով կանցներ, որ Ալիսան այնտեղ է: Երբ նա արթնացավ, տեսավ, որ շուրջը մութ-մութ է, բայց բոլորովին էլ չվախեցավ. Մի անգամ նա գլորվել էր լվացարանի խողովակը, ա՛յ, այնտեղ շատ ավելի մութ էր…
«Շուտով երևի ընթրիքի համար սեղան կգցեն, կուզենան սփռոցը հանել ու կգտնեն ինձ»: Բայց ինչպե՞ս կարող էին ընթրիքի մասին մտածել, երբ Ալիսան կորել էր, չկար ու չկար: Դե իհարկե՝ ոչ-ոք էլ չհիշեց ընթրիքի մասին: Երեկոյան, երբ վերադարձան Ալիսայի հայրն ու մայրը, նրանք բարկացան տատի ու պապի վրա:
_Այդպե՞ս եք երեխա խնամում:
_Մեր երեխաները լվացարանների մեջ չէին գլորվում,-արդարացան պապն ու տատը:-Մեր ժամանակներում երեխաները շա՜տ-շատ մահճակալից էին գլորվում, բայց դրանից մեծ վնաս չէր լինում, միայն ճակատներին մի փոքրիկ ուռուցք էր գոյանում:
Մինչ այդ Ալիսան սպասելուց ձանձրացավ, նա մի կողմ քաշեց սփռոցներն ու անձեռոցիկները, հասավ դարակի հատակին և ամբողջ ուժով սկսեց ոտքերով դոփել: «Թը՛խկ… թը՛խկ… թը՛խկ…»:
_Սսս…,-ասաց հայրիկը,-ոնց որ թե ինչ-որ տեղ թակում են:
Ալիսան սկսեց ավելի ուժեղ թակել՝ թ՛խկ… թը՛խկ… թը՛խկ…:
Դու պետք է տեսնեիր, թե ինչպես էին նրան գրկում ու համբուրում, երբ գտան դարակում…: Իսկ Ալիսա՞ն… Նա օգտվեց առիթից և գլորվեց հայրիկի բաճկոնի գրպանը: Երբ նրան հանում էին այնտեղից, նա ամբողջությամբ ներկված էր թանաքով, որովհետև խելքին փչել էր խաղալ հայրիկի ինքնահոսով:
Լիլիթ Մովսիսյան 